Rzeki i strugi w Gminie Brojce

Autor: Jacek Kuczkowski

Gmina Brojce w całości leży w obrębie dorzecza Odry i należy do regionu wodnego Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego. Prawie cały obszar gminy leży w obrębie zlewni rzeki Regi. Jedynie mały północno-wschodni obszar odwadniany jest przez Lniankę, która stanowi dopływ Dębosznicy[1]. Ze względu na zróżnicowaną rzeźbą terenu, rzeki i strugi w gminie Brojce cechują się znacznym spadkiem biegu oraz krętym przebiegiem. Najważniejszymi rzekami na omawianym terenie są Rega oraz Mołstowa. Oprócz tych dwóch głównych rzek płyną mniejsze „rzeczki” zwane strugami: Brodziec, Lnianka, Lubieszowa, Lubosiel, Pniewa, Rów Natolewicki, Sekwanka oraz Wkra.

RZEKI:

Rega rzeka płynąca przez Pojezierze Zachodniopomorskie i Pobrzeże Szczecińskie, o długości według różnych publikacji od 167,8 km do 199 km. Przyczyną różnic jest duża krętość rzeki – Rega na niektórych odcinkach jest rzeką bardzo silnie meandrującą. Jest dwudziestą czwartą pod względem długości rzeką w Polsce. Rega jest jedną z największych rzek przymorza i drugą rzeką woj. zachodniopomorskiego pod względem przepływów. Dorzecze Regi według różnych źródeł obejmuje obszar od 2723,3 km² do 2724,9 km² na Pobrzeżu Południowo bałtyckim i Pojezierzu Zachodniopomorskim. Źródło rzeki znajduje się w gminie Połczyn-Zdrój, koło osady Imienko. Rega biegnie przez obszar trzech powiatów (świdwińskiego, łobeskiego, gryfickiego) i sześciu miast. Uchodzi do Morza Bałtyckiego w Mrzeżynie. Według najnowszych publikacji źródło rzeki Regi znajduje się na wysokości 177,5 m n.p.m., ok. 0,3 km na południowy wschód od osady Imienko koło Bronowa, w gminie Połczyn – Zdrój (na Wysoczyźnie Łobeskiej lub Pojezierzu Drawskim). Stąd rzeka płynie na południe w kierunku jeziora Resko Górne i łączy się z dopływem wypływającym z północnego brzegu tego jeziora. Źródło koło Imienka potwierdza Mapa Podziału Hydrograficznego Polski z 2007 roku. Nazwa rzeki pojawia się w Pommersches Urkundenbuch w poszczególnych latach: 1170 – iuxta Regam fluvium, 1208 – villas non procul a Rega, 1227 – et Regam fluvios, 1240 – fluvium et Regam maiorem. Pisownia nazwy rzeki istotnie się nie zmienia i przez cały XIII wiek kilkanaście razy występuje nazwa Rega, a także w 1287 – Et ipsa Regha … portum et Regham. W XIV wieku także stale Rega oraz kilka razy Regha i raz Recham (1308), a użycie w 1321 – flumen dictum Reghe świadczy o niemieckim osłabieniu wygłosowego -a na –e. W 1948 roku przy zmianach wszystkich nazw rzek na Pomorzu Zachodnim, władze polskie pozostawiły nazwę Rega. Rega stanowi północno – zachodni fragment granicy gminy Brojce i gminy Gryfice.

Rega w okolicy Skalina (fot. J. Kuczkowski)

Mołstowa to prawobrzeżny dopływ Regi. Jej długość według różnych źródeł wynosi od 48,9 km do 57 km i powierzchni dorzecza od 371,5 km² do 377 km². Źródło rzeki znajduje się na łąkach położonych na północny zachód od jeziora Klępnicko, 1,5 km na północ od centrum Naćmierza. W górnym biegu Mołstowa płynie przez bezludne obszary leśne zwane Puszczą Popielewską, w dolnym biegu urozmaiconym, na przemian, wśród pól i lasów. Do Regi wpada w odległości 1,3 km na południowy zachód od centrum Bielikowa. Według danych regionalnego zarządu gospodarki wodnej dominującymi gatunkami ryb w wodach Mołstowy są: jelec i kiełb krótkowąsy. Pozostałymi gatunkami ryb występujących w rzece są: ciernik, pstrąg potokowy, kleń, lin, miętus pospolity, płoć, szczupak pospolity, troć wędrowna, lipień pospolity. W Mołstowie występuje także głowacz białopłetwy, będący gatunkiem chronionym. W poszczególnych latach nazwa rzeki została zapisana jako: Moltzstowe (1310), Mallstow (1564), Molstow (1618), Malstow (1780), Molstow (1885), Molstow (1888), Molstow (1944). W 1948 roku wprowadzono urzędowo polską nazwę – Mołstowa. Hydronimia nazwy rzeki nie jest jednoznaczna. Od lat 60. XX wieku pojawiają się tezy o przedsłowiańskim – bałtyckim pochodzeniu. Wzmiankowano o zestawieniu z litewskim Malštovė. Na podstawie dawnych zapisów interpretuje się nazwę dzierżawczą (*Małostowa), derywowaną od imienia Małost.

Mołstowa pomiędzy Grądem, a Brojcami (źródło ilustracji: http://new.brojce.net.pl/?attachment_id=17).

STRUGI:

Brodziec – lewobrzeżny dopływ rzeki Mołstowy. Brodziec bierze swoje źródła na północny zachód od wsi Pniewo a na zachód od przysiółka Lusowo, w gminie Płoty. Płynie na północny zachód wzdłuż granicy gminy Płoty i gminy Brojce. Od lewego brzegu łączy się z nim struga Lusówka. Dalej na obszarze między wsiami Stołąż a Kiełpino do Brodźca od lewego brzegu wpada Rów Natolewicki. Następnie płynie po gminie Brojce w kierunku północno-zachodnim do Brojc, gdzie przepływa pod mostem DW 105 i dalej na północ wpada do Mołstowy od jej lewego brzegu. Nazwę Brodziec wprowadzono w 1948 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Papen Bach.

Brodziec, górny odcinek (źródło ilustracji: https://image.slidesharecdn.com/raportzliczeniagniazd2012-120822161010-phpapp02/95/raport-z-liczenia-gniazd-ryb-ososiowatych-2012-35-728.jpg?cb=1345652004)

Lnianka – potok, lewobrzeżny dopływ rzeki Dębosznicy. Lnianka zaczyna swój bieg na zachód od wsi Starnin, skąd płynie na północ. W pobliżu wsi Jarkowo zaczyna biec na północny wschód. Przepływa przez wieś Petrykozy, a następnie przez Świecie Kołobrzeskie, gdzie uchodzi do Dębosznicy od lewego brzegu. W początkowym biegu potok biegnie po granicy między gminą Brojce a gminą Rymań. Lnianka tworzy charakterystyczną o szerokim płaskim dnie dolinę otoczoną wyraźnymi krawędziami wysoczyzny morenowej. Dolinę Lnianki charakteryzują zróżnicowane kompleksy leśne – wilgotne łęgi z wysiękami wód gruntowych, kwaśne buczyny na zboczach, starodrzewa, roślinność łąkowa i szuwarowa na torfowiskach. Nazwę Lnianka wprowadzono urzędowo w 1949 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę potoku – Rou Bach.

Lubieszowa – prawobrzeżny dopływ Regi, przepływa przez Jezioro Łopianowskie. Na przeważającej długości stanowi granicę pomiędzy gminami Brojce i Płoty. Wpływa do Regi poniżej Gryfic na zachód od Kowalewa. Długość strugi wynosi 14,3 km. Jest to jeden z ważniejszych dopływów Regi w którym rokrocznie odbywają tarło pstrągi potokowe, trocie i łososie. Zamieszkuje go szereg gatunków chronionych między innymi głowacz białopłetwy, śliz, skójka gruboskorupowa. Struga swą nazwę wzięła od pobliskiej wsi Lubieszewo. Nazwę Lubieszowa wprowadzono urzędowo w 1948 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Lübsow Bach.

Lubieszowa w okolicy osady Kowalewko (fot. J. Kuczkowski)

 Lubosiel – prawobrzeżny dopływ Regi. Struga bierze źródło pomiędzy wsiami Tąpadły i Przybiernowo płynąc na północ. Następnie na obszarze pomiędzy wsiami Bielikowo i Pruszcz zmienia bieg na zachód i wpada do Regi. W strudze w okresie jesiennym na odcinkach ze żwirowo-kamienistym dnie trocie i łososie odbywają tarło. Nazwę Lubosiel wprowadzono urzędowo w 1949 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Lubüssel. Została wtedy określona jako rzeka, jednak w 2006 roku Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych określiła ją jako strugę.

Lubosiel pomiędzy Brojcami a Pruszczem (fot. J. Kuczkowski).

Pniewa – lewobrzeżny dopływ Mołstowy. Pniewa bierze swój początek w okolicach wsi Darszyce, skąd biegnie na północ i przy przysiółku Ostrobodno łączy się ze strugą Pniewką. Następnie płynie w pobliżu wsi Pniewko, za którą biegnie w kierunku północno-wschodnim. Na północ od osady Czartkowo wpada do Mołstowy od lewego brzegu. Na krótkim odcinku stanowi granicę pomiędzy gminami Brojce i Rymań.

Pniewa (źródło ilustracji: https://image.slidesharecdn.com/raportzliczeniagniazd2012-120822161010-phpapp02/95/raport-z-liczenia-gniazd-ryb-ososiowatych-2012-40-728.jpg?cb=1345652004)

Rów Natolewicki – bierze swoje źródła na północ od wsi Natolewice. Płynie na północny zachód, w przeważającej części stanowi granicę pomiędzy gminą Brojce a gminą Płoty. Od lewego brzegu, pomiędzy Stołążem a Kiełpinem, wpada do Brodźca.

Sekwanka – lewobrzeżny dopływ Sarniej. Struga bierze swe źródła w okolicach Darżewa, płynie przez północny zachód a następnie na północ przechodzi pod drogą wojewódzką nr 102 i skręca na zachód. Wpada do Sarniej na północny wschód od Trzebiatowa.

 

Sekwanka na południe od drogi wojewódzkiej nr 102 (źródło ilustracji: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Sekwanka_2009-09_SE.jpg)

 Wkra – prawobrzeżny dopływ Mołstowy. Struga bierze swe źródła na północ od Rymania między Kobylą Górą a Raciborskimi Górami, skąd płynie na północ. Dalej na południe od wsi Gorawino zmienia bieg w kierunku południowo-wschodnim. Płynie na zachód od wsi Starnin, za którą biegnie w kierunku południowym. Wpada do Mołstowy od prawego brzegu, na północny zachód od wsi Grąd. Ujściowy odcinek stanowi granicę między gminą Brojce a gminą Rymań. Nazwę Wkra wprowadzono w 1948 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Ücker Bach.

Wkra przy ujściowym odcinku (źródło ilustracji: https://image.slidesharecdn.com/raportzliczeniagniazd2012-120822161010-phpapp02/95/raport-z-liczenia-gniazd-ryb-ososiowatych-2012-38-728.jpg?cb=1345652004).

Przypisy:

[1]  Rzeka w województwie zachodniopomorskim, długości 32 km, płynąca po Równinie Gryfickiej następnie Wybrzeżu Trzebiatowskim. Rzeka swoje źródło bierze w gminie Rymań na zachód od wsi Leszczyn, a także koło dawnego PGR Strzębielewo. Za Strzebielewem do rzeki wpada od prawego brzegu struga Lędówka. Dębosznica dalej biegnie przez gminę Siemyśl. Na północ od Świecia Kołobrzeskiego do rzeki od zachodniego brzegu wpada potok Lnianka. Rzeka Dębosznica płynie w wąskiej, silnie zatorfionej dolinie. W gminie Kołobrzeg na zachód od wsi Głowaczewo znajdują się dwa jazy rozdzielające wody Dębosznicy. Zachodni jaz tworzy potok Łużanka, który jest dolnym biegem Dębosznicy. Natomiast przez wschodni jaz wody płyną do rzeki Błotnicyodległej ok. 1 km. Oba cieki wodne uchodzą do jeziora Resko Przymorskie. W 2011 r. przeprowadzono ocenę jakości wód w punkcie kontrolno-pomiarowym k. wsi Głowaczewo, której wyniki umiarkowany potencjał elementów biologicznych, dobry potencjał elementów fizykochemicznych i hydromorfologicznych oraz umiarkowany potencjał ekologiczny. Nazwę Dębosznica wprowadzono urzędowo w 1948 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Kreiher Bach.